تعمیر سیم ترموکوپل در منزل می‌تواند یک فرآیند ساده و سریع باشد، به شرطی که از ابزارهای مناسب و روش‌های ایمن استفاده کنید. با رعایت نکات فنی و ایمنی، می‌توانید به‌راحتی مشکلات رایج سیم ترموکوپل را شناسایی و رفع کنید و عملکرد دستگاه گازسوز خود را به حالت ایده‌آل بازگردانید.
تعریف سیم ترموکوپل و نقش آن در سیستم گازسوز
سیم ترموکوپل در واقع بخش میانی و انتقال‌دهنده‌ی جریان الکتریکی ترموالکتریک بسیار ضعیفی است که از محل اتصال دو فلز ناهم‌جنس در ناحیه گرم (Hot Junction) تولید و به سوی ماژول یا شیر مغناطیسی گاز انتقال می‌یابد. این سیم باید از جنسی انتخاب شود که هم مقاومت حرارتی بالا و هم رسانایی مناسبی برای میلی‌ولت‌های تولیدشده داشته باشد. زیرا عملکرد ایمنی ترموکوپل کاملاً به کیفیت اتصال و پیوستگی این سیم وابسته است. ب
ه‌عبارتی اگر جریان به هر دلیلی نتواند از سنسور به بوبین برسد، شیر برقی بلافاصله مسیر گاز را قطع کرده و از روشن ماندن شعله جلوگیری می‌کند، حتی اگر شعله به‌درستی تشکیل شده باشد. بنابراین هرگونه قطعی، پوسیدگی، اتصال ضعیف، یا سوختگی در مسیر این سیم می‌تواند باعث بروز اختلال در عملکرد تجهیزات گازسوز گردد.
ما در این مقاله در رابطه با انواع سیم ترموکوپل یا کابل ترموکوپل بطور مفصل صحبت کرده ایم.
علائم فنی خرابی سیم ترموکوپل و تشخیص آن
در سامانه‌های گازسوزی که از سنسور ایمنی ترموکوپل بهره می‌برند، وجود هرگونه اختلال در عملکرد سیم ترموکوپل، خواه در اثر آسیب مکانیکی، زنگ‌زدگی، قطع شدگی یا مقاومت الکتریکی غیرمجاز در مسیر انتقال جریان میلی‌ولت، بلافاصله خود را با نشانه‌هایی بروز می‌دهد که در صورت تشخیص صحیح و به‌موقع، می‌توان از توقف کامل عملکرد دستگاه یا حتی از خطرات ناشی از نشت گاز جلوگیری کرد؛ ازاین‌رو شناخت علائم فنی دقیق خرابی سیم ترموکوپل، بخش جدایی‌ناپذیر فرآیند نگهداری و تعمیرات (Maintenance & Troubleshooting) تجهیزات گازسوز به‌شمار می‌آید.
۱. خاموش شدن شعله بلافاصله پس از رها کردن ولوم گاز
یکی از واضح‌ترین و ابتدایی‌ترین نشانه‌های بروز ایراد در سیم ترموکوپل این است که شعله‌ی مشعل تنها تا زمانی روشن می‌ماند که کاربر دکمه یا ولوم گاز را نگه داشته است، و به‌محض رها کردن آن، شعله فوراً خاموش می‌شود؛ در این حالت، منبع مشکل احتمالاً به‌جای خود سنسور ترموکوپل، در مسیر انتقال جریان میلی‌ولت (یعنی سیم) نهفته است. به‌عبارت دقیق‌تر، اگر جریان الکتریکی ضعیفی که ترموکوپل در اثر حرارت شعله تولید می‌کند، نتواند از طریق سیم به شیر مغناطیسی یا بوبین برسد، سیستم به‌صورت خودکار گاز را قطع می‌کند تا از بروز خطر جلوگیری شود، زیرا مدار حفاظتی ترموکوپل به‌طور پیش‌فرض در حالت قطع است و تنها با دریافت جریان پیوسته‌ی الکتریکی فعال باقی می‌ماند.
۲. عملکرد ناپایدار شعله و خاموش شدن گاه‌وبی‌گاه آن
اگر شعله در برخی موارد بدون دخالت کاربر و در حین کارکرد عادی خاموش می‌شود، یا به‌طور متناوب روشن و خاموش می‌شود، احتمالاً سیم ترموکوپل دچار قطعی موقتی (Intermittent Open Circuit) یا اتصالات ضعیف شده است. چنین حالتی معمولاً در اثر شل بودن ترمینال اتصال، خمیدگی بیش از حد سیم، یا وجود ترک‌های سطحی در هادی داخلی ایجاد می‌شود که با تغییر وضعیت حرارتی یا مکانیکی، به‌صورت تصادفی باعث قطع و وصل جریان الکتریکی می‌گردند.
۳. تغییر رنگ عایق یا نشانه‌های سوختگی و اکسیداسیون
در صورتی که بر روی روکش یا بدنه‌ی سیم ترموکوپل نشانه‌هایی از تغییر رنگ به رنگ قهوه‌ای، سبز، یا سیاه مشاهده شود، می‌توان نتیجه گرفت که در آن نقطه، یا دمای غیرمجاز ایجاد شده، یا اتصال الکتریکی غیرصحیح باعث ایجاد جرقه یا حرارت شده است. تغییر رنگ به‌ویژه در ناحیه‌ی نزدیک اتصال به بوبین یا در محل عبور سیم از نزدیکی شعله نشان‌دهنده ضعف در انتخاب یا نصب مناسب مسیر سیم است. چنین حالتی می‌تواند باعث بروز مقاومت داخلی بیش از حد شده و در نتیجه موجب کاهش ولتاژ دریافتی بوبین گردد.
شما می توانید در این مقاله نیز با علائم خرابی ترموکوپل و نحوه تعمیر ترموکوپل آشنا شوید.
۴. عدم تولید یا ارسال میلی‌ولت با وجود وجود شعله
اگر هنگام وجود شعله‌ی پایدار و داغ، هیچ‌گونه ولتاژی از سر دیگر سیم (متصل به بوبین) قابل اندازه‌گیری نباشد، احتمال بسیار زیاد دارد که سیم ترموکوپل دچار قطعی کامل، شکستگی داخلی یا سوختگی مسیر شده باشد. برای اطمینان، می‌توان از یک مولتی‌متر استفاده کرده و ابتدا ولتاژ تولیدی خود ترموکوپل را بررسی کرد؛ سپس با تست پیوستگی در کل طول سیم، سالم یا معیوب بودن مسیر انتقال جریان مشخص می‌گردد.
۵. وجود لرزش یا صدای تق‌تق هنگام گرم شدن
در موارد نادری ممکن است سیم ترموکوپل در اثر حرارت دچار انبساط و جابجایی شده و به بدنه فلزی یا دیگر اجزا برخورد کرده و صدای مکانیکی تولید کند. این پدیده، که معمولاً در اثر نصب غیراصولی، طول بیش از حد، یا استفاده از مسیرهای عبور نامناسب رخ می‌دهد، می‌تواند باعث آسیب مکانیکی در محل خم‌شدگی یا برخورد شود و در نتیجه، در بلندمدت موجب قطع جریان ترموالکتریک گردد.
۶. عملکرد عادی ترموکوپل با سیم جایگزین و اختلال با سیم فعلی
یکی از آزمون‌های تشخیصی قطعی و بسیار معتبر، آن است که یک سیم ترموکوپل سالم و مشابه به‌صورت آزمایشی جایگزین شود و عملکرد سیستم بررسی گردد. اگر با سیم جایگزین، شعله به‌درستی پایدار بماند، اما با سیم فعلی بلافاصله خاموش شود، به‌وضوح خرابی در سیم قبلی تأیید می‌شود. این روش ساده اما کاملاً مهندسی، به‌ویژه در مواقعی که تست مولتی‌متر در دسترس نیست، بسیار کاربردی است.
ابزارها و لوازم مورد نیاز جهت انجام تعمیر ایمن و حرفه‌ای سیم ترموکوپل در منزل
در عملیات تعمیر و یا تعویض سیم ترموکوپل در محیط‌های خانگی، به‌ویژه هنگامی‌که کاربر قصد دارد به‌صورت غیردستی و با رعایت اصول فنی این کار را انجام دهد، در اختیار داشتن مجموعه‌ای از ابزارهای پایه تا نیمه‌حرفه‌ای، ضروری بوده و نبود حتی یکی از آن‌ها می‌تواند باعث نقص در اجرای مراحل یا کاهش کیفیت نتیجه نهایی گردد. این ابزارها به شرح زیر و با توضیح عملکرد دقیق هرکدام ارائه می‌گردد:
۱. مولتی‌متر دیجیتال یا آنالوگ با قابلیت اندازه‌گیری میلی‌ولت (mV)
مولتی‌متر، به‌عنوان اساسی‌ترین ابزار اندازه‌گیری و عیب‌یابی در حوزه برق و ابزار دقیق، نقش کلیدی در بررسی سلامت سیم ترموکوپل ایفا می‌کند. برای تست سیم ترموکوپل، مولتی‌متر باید بتواند بازه‌های ولتاژی بسیار پایین (در حد 1 تا 30 میلی‌ولت DC) را با دقت بالا اندازه‌گیری کند. این ابزار امکان بررسی ولتاژ تولیدی، تست پیوستگی مسیر (Continuity)، و حتی مقاومت هادی داخلی سیم را برای تشخیص خرابی‌های سطحی یا داخلی فراهم می‌سازد.
۲. انبردست یا دم‌باریک عایق‌دار با نوک باریک و فک قوی
برای جداسازی ترمینال‌ها، جدا کردن سرسیم‌ها از ترمینال بوبین، خم‌کردن دقیق سیم در محل‌های زاویه‌دار، یا نگه‌داشتن قطعات داغ، استفاده از دم‌باریک یا انبردست با عایق الکتریکی و دسته‌ی ضدلغزش ضروری است. این ابزار همچنین برای گرفتن یا تثبیت سیم هنگام لحیم‌کاری نیز به‌کار می‌رود.
۳. سیم‌چین یا وایرکاتر مخصوص برش هادی‌های فلزی
برای قطع کردن سیم قدیمی، برش قسمت‌های آسیب‌دیده، یا فرم‌دهی طول مناسب سیم جدید، نیاز به یک سیم‌چین با تیغه تیز و آلیاژ ضدزنگ می‌باشد که بتواند بدون له‌کردن، سیم مسی یا نیکلی را تمیز و دقیق قطع نماید.
۴. سیم ترموکوپل جایگزین (سالم، استاندارد و نسوز)
در صورت نیاز به تعویض کامل یا جزئی سیم، باید سیمی جایگزین از همان نوع جنس (اغلب آلیاژ مس-کنستانتان برای نوع J یا کرومل-آلومل برای نوع K) با روکش نسوز (مثلاً فایبرگلاس، تفلون یا سیلیکون) تهیه شود. انتخاب نوع اشتباه سیم می‌تواند باعث عدم سازگاری با ترموکوپل اصلی و اختلال در تولید میلی‌ولت گردد.
۵. نوار نسوز فایبرگلاس یا سیلیکونی برای عایق‌کاری محل اتصال
پس از تعمیر یا اتصال مجدد سیم، برای جلوگیری از تماس مستقیم سیم‌ها با بدنه فلزی دستگاه یا جلوگیری از آسیب حرارتی، از نوار عایق نسوز مخصوص ترموکوپل استفاده می‌شود. این نوارها تحمل حرارتی بالایی داشته و مانع از نشتی الکتریکی یا حرارتی می‌گردند.
۶. هویه الکتریکی با توان متوسط (مثلاً ۳۰ تا ۶۰ وات) با نوک نازک
در صورت نیاز به لحیم‌کاری در بخش‌هایی از سیم (مانند اتصال به ترمینال یا بوبین)، استفاده از یک هویه دقیق با نوک مخروطی و دمای قابل تنظیم بسیار کمک‌کننده خواهد بود. البته توجه شود که اتصال بیش از حد داغ یا طولانی به ترموکوپل ممکن است به آن آسیب بزند، لذا در کار با هویه دقت بالا الزامی است.
۷. قلع لحیم‌کاری با مغز فلاکس و پایه رزینی
برای اتصالاتی که نیاز به لحیم دارند (به‌ویژه در بوبین‌ها یا بردهای داخلی اجاق‌های مدرن)، استفاده از قلع با خلوص مناسب و مغز فلاکس رزینی باعث تسهیل لحیم‌کاری و کاهش مقاومت اتصالی خواهد شد.
۸. پیچ‌گوشتی دوطرفه یا چندسر (دو سو و چهار سو)
برای باز کردن پوشش اجاق گاز، محفظه بوبین، یا ترمینال‌های نگهدارنده سیم ترموکوپل، به پیچ‌گوشتی‌های استاندارد با سری‌های مختلف نیاز خواهید داشت. بهتر است پیچ‌گوشتی از نوع عایق‌دار انتخاب شود تا در برابر شوک الکتریکی محافظت کند.
۹. چراغ قوه‌ی پیشانی یا هدلایت در صورت کار در محیط کم‌نور
در مواردی که دسترسی به محل نصب ترموکوپل دشوار است (مانند درون کابینت اجاق یا پشت بخاری)، داشتن نور موضعی مستقیم و ثابت بسیار مهم است. استفاده از چراغ قوه‌ی هدلایت باعث آزادی دست و افزایش دقت عملیات می‌شود.
۱۰. دستکش نسوز و عایق‌دار مخصوص کارهای الکتریکی یا حرارتی
برای جلوگیری از سوختگی دست در حین کار با اجزای داغ یا لحیم‌کاری، و همچنین برای محافظت در برابر جریان ناخواسته، استفاده از دستکش‌های ایمنی نسوز و عایق‌دار با ضخامت مناسب توصیه می‌شود.
مراحل کامل و دقیق تعمیر سیم ترموکوپل در منزل به‌صورت گام‌به‌گام
گام اول: قطع کامل گاز و برق
در اولین و مهم‌ترین گام که جنبه ایمنی دارد، حتماً شیر گاز اصلی دستگاه را ببندید و اگر دستگاه شما به سیستم برقی متصل است (مثلاً جرقه‌زن یا نمایشگر دیجیتال دارد)، دوشاخه را از برق بکشید. این اقدام ساده اما حیاتی از بروز حوادث ناشی از نشت گاز یا شوک الکتریکی جلوگیری می‌کند.
گام دوم: باز کردن پوشش دستگاه جهت دسترسی به سیم ترموکوپل
با استفاده از پیچ‌گوشتی مناسب، پیچ‌های نگهدارنده پنل فوقانی یا جلویی دستگاه را باز کنید تا بتوانید به مجموعه ترموکوپل و شیر گاز دسترسی پیدا کنید. در اجاق گازهای رومیزی، معمولاً این قطعه در کنار مشعل‌ها قرار دارد و یک سیم نازک فلزی از نوک سنسور به زیر دستگاه کشیده شده است.
گام سوم: بررسی فیزیکی و چشمی سیم و نقاط اتصال آن
سیم ترموکوپل را به‌دقت از ابتدا تا انتها بررسی کنید. وجود ترک‌خوردگی، خم‌شدگی شدید، عایق سوخته یا محل‌هایی که سیم از محل خود خارج شده، نشانه‌هایی از آسیب فیزیکی هستند. همچنین محل اتصال به بوبین را از نظر سفتی، تمیزی و عدم وجود اکسید بررسی نمایید.
گام چهارم: تست ولتاژ خروجی و پیوستگی با مولتی‌متر
ترموکوپل را از هر دو سر جدا کرده، مولتی‌متر را روی حالت میلی‌ولت قرار دهید. شعله را به نوک ترموکوپل نزدیک کنید و پراب‌های مولتی‌متر را به دو سر سیم متصل نمایید. اگر ولتاژ در محدوده 15 تا 35 میلی‌ولت مشاهده نشد، احتمالاً سیم دچار قطعی داخلی یا مقاومت بیش‌ازحد شده است. همچنین با تست پیوستگی (Beep Test)، می‌توانید قطعی داخلی را نیز تشخیص دهید.
گام پنجم: ترمیم یا جایگزینی بخش معیوب سیم
در صورتی که بخشی از سیم قابل استفاده نیست:
- آن را با سیم‌چین قطع کنید.
- دو سر باقی‌مانده را با استفاده از کانکتور حرارتی یا سیم لحیم به‌هم متصل نمایید.
- از شیر حرارتی یا حرارت مستقیم برای جمع شدن کانکتور استفاده کنید.
- در صورت نیاز به جایگزینی کامل سیم، از سیم ترموکوپل استاندارد استفاده کرده و دو سر آن را مطابق با اتصالات اصلی سفت و مهار کنید.
گام ششم: بستن مجدد اجزا و انجام تست نهایی
پس از پایان تعمیر، تمامی اتصالات را مجدداً بررسی و سفت نمایید. پوشش دستگاه را در جای خود قرار دهید. سپس گاز را باز کرده و شعله را روشن کنید. اگر شعله پس از رها شدن ولوم خاموش نشد و پایدار ماند، تعمیر به‌درستی انجام شده است.
نکات فنی و ایمنی ضروری هنگام تعمیر سیم ترموکوپل
- از سیم‌های غیر نسوز به‌هیچ‌وجه استفاده نکنید، حتی اگر به‌ظاهر مشابه سیم اصلی باشند.
- در صورت وجود رطوبت، تعمیر را متوقف کرده و محیط را خشک نمایید.
- هرگونه بوی گاز را جدی گرفته و بلافاصله تعمیر را متوقف کنید.
- برای تست نهایی، هرگز صورت یا دست خود را مستقیماً در معرض شعله قرار ندهید.
مشاوره قبل از خرید
برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با خرید محصولات می‌توانید با شماره تلفن‌های زیر تماس بگیرید: