تعمیر الکتروموتور، چه از نوع تک‌فاز و چه سه‌فاز، فرایندی تخصصی است که به منظور بازیابی عملکرد بهینه موتور و جلوگیری از خرابی‌های بیشتر انجام می‌شود. این فرایند شامل بررسی دقیق اجزای الکتریکی و مکانیکی، عیب‌یابی سیستم‌های سیم‌پیچی، بلبرینگ‌ها، هسته استاتور و روتور، و در نهایت اعمال روش‌های استاندارد برای رفع مشکلات و افزایش طول عمر تجهیزات است.در این مقاله، به‌صورت کاملاً جامع و فنی، به تحلیل دقیق مراحل عیب‌یابی ، نگهداری و تعمیر الکتروموتورهای تک‌فاز و سه‌فاز پرداخته خواهد شد.
ما در این مقاله در رابطه با الکتروموتور چیست؟ و انواع الکتروموتور صحبت کرده ایم.
ساختار و عملکرد الکتروموتورها
الکتروموتورها بسته به نوع تغذیه الکتریکی، در دو گروه اصلی زیر دسته‌بندی می‌شوند که هر یک دارای ساختار و روش‌های کنترلی خاص خود هستند:
۱. الکتروموتورهای تک‌فاز
الکتروموتورهای تک‌فاز از یک منبع تغذیه تک‌فاز (معمولاً ۲۲۰ ولت) استفاده می‌کنند و عمدتاً در کاربردهای سبک‌تر نظیر دستگاه‌های خانگی، کارگاه‌های کوچک، ماشین‌آلات کشاورزی و برخی تجهیزات صنعتی کم‌توان به کار گرفته می‌شوند. این موتورها به دلیل عدم توانایی در ایجاد میدان مغناطیسی گردان در هنگام راه‌اندازی، برای شروع به حرکت نیازمند یک سیستم کمکی، شامل خازن‌های استارت و یا خازن‌های دائم‌کار هستند.
جهت آشنایی با الکتروموتور تک فاز و نحوه ی تست الکتروموتور تک فاز کلیک کنید.
۲. الکتروموتورهای سه‌فاز
موتورهای سه‌فاز با دریافت تغذیه سه‌فاز (معمولاً ۳۸۰ ولت) عملکردی بسیار پایدارتر و راندمانی بالاتر نسبت به موتورهای تک‌فاز دارند و در کاربردهای صنعتی سنگین مانند پمپ‌های بزرگ، کمپرسورها، نوار نقاله‌های صنعتی، ماشین‌آلات تولیدی و سیستم‌های تهویه صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این موتورها به دلیل ایجاد یک میدان مغناطیسی دائماً گردان، نیازی به استفاده از خازن کمکی برای راه‌اندازی ندارند و از نظر کارایی، استهلاک کمتر و راندمان بالاتر، گزینه‌ای ایده‌آل برای بارهای سنگین محسوب می‌شوند.
خواندن این مقاله را از دست ندهید:انواع الکتروموتور سه فاز و کاربرد آنها
۳. اجزای اصلی الکتروموتورها
هر دو نوع الکتروموتور تک‌فاز و سه‌فاز از اجزای اصلی زیر تشکیل شده‌اند:
- استاتور (هسته ثابت و سیم‌پیچی): شامل یک هسته آهنی که سیم‌پیچی‌های مسی یا آلومینیومی بر روی آن نصب شده و وظیفه ایجاد میدان مغناطیسی را بر عهده دارد.
- روتور (چرخانه متحرک): معمولاً از نوع قفس سنجابی یا سیم‌پیچی شده است و با دریافت نیروی مغناطیسی از استاتور، حرکت چرخشی تولید می‌کند.
- بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌ها: اجزای مکانیکی که باعث کاهش اصطکاک بین شفت موتور و بدنه شده و حرکت روان محور را تضمین می‌کنند.
- سیستم خنک‌کننده (پروانه یا فن خنک‌کننده): جهت جلوگیری از افزایش بیش از حد دما و افزایش طول عمر قطعات داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- ترمینال‌ها و تخته کلمپ‌ها: نقاط اتصال الکتریکی که وظیفه دریافت انرژی از منبع تغذیه و توزیع آن به سیم‌پیچی موتور را بر عهده دارند.
عیب‌یابی و روش‌های تشخیص خرابی در الکتروموتورها
۱. علائم و نشانه‌های خرابی در الکتروموتور
یکی از مهم‌ترین مراحل تعمیر الکتروموتور، شناخت و تشخیص صحیح علائم و نشانه‌های خرابی است که می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل الکتریکی، مکانیکی یا محیطی ایجاد شود. برخی از رایج‌ترین نشانه‌های خرابی عبارتند از:
- افزایش بیش از حد دمای موتور، داغ شدن بیش از حد و کاهش بازدهی: ناشی از اضافه‌بار، تهویه نامناسب، خرابی بلبرینگ‌ها، یا آسیب‌دیدگی سیم‌پیچی استاتور.
- افت توان و کاهش راندمان موتور: ممکن است به دلیل کهنه شدن سیم‌پیچ‌ها، افت ولتاژ ورودی، خرابی خازن‌ها (در موتورهای تک‌فاز) یا مشکلات مکانیکی رخ دهد.
- تولید صدای غیرعادی مانند تق‌تق، زوزه یا سوت: اغلب به دلیل خرابی بلبرینگ‌ها، ناهماهنگی بین روتور و استاتور یا شکستگی در اجزای داخلی اتفاق می‌افتد.
- راه‌اندازی نامناسب یا روشن نشدن موتور: دلایل احتمالی شامل قطعی در سیم‌پیچ، خرابی کلیدهای کنترلی، خرابی خازن استارت در موتورهای تک‌فاز یا مشکل در تأمین ولتاژ ورودی می‌باشد.
- لرزش غیرعادی و افزایش ارتعاشات موتور: این مورد معمولاً ناشی از عدم تراز بودن محور، خرابی بلبرینگ‌ها، سایش نامتعادل در روتور یا نامناسب بودن نصب پایه‌های موتور است.
۲. روش‌های تست و تشخیص عیب
برای بررسی و تشخیص دقیق مشکلات موجود در الکتروموتور و تعمیر الکتروموتور، از تجهیزات و ابزارهای اندازه‌گیری تخصصی استفاده می‌شود که عبارتند از:
- مولتی‌متر دیجیتال: جهت اندازه‌گیری ولتاژ، جریان و مقاومت سیم‌پیچی‌ها و تشخیص قطعی مدار.
- میگر (Megger): برای تست مقاومت عایقی سیم‌پیچی‌های استاتور و بررسی میزان نشتی جریان به بدنه موتور.
- ارتعاش‌سنج (Vibration Analyzer): برای بررسی میزان لرزش موتور و تشخیص ناهماهنگی‌های مکانیکی.
- ترمومتر لیزری: اندازه‌گیری دقیق دمای بخش‌های مختلف موتور، از جمله بلبرینگ‌ها، سیم‌پیچی‌ها و هسته استاتور.
- تستر خازن: جهت اندازه‌گیری ظرفیت خازن‌های استارت و دائم در موتورهای تک‌فاز و بررسی سلامت آنها.
روش‌های تخصصی تعمیر و بازسازی الکتروموتورها
پس از انجام عیب‌یابی دقیق و شناسایی مشکلات موجود در الکتروموتور، فرآیند تعمیر الکتروموتور آغاز می‌شود که شامل مراحل مختلفی از جمله تعویض یا تعمیر سیم‌پیچی‌های استاتور، تنظیم و بازسازی روتور، تعویض و روانکاری بلبرینگ‌ها، بررسی و اصلاح سیستم‌های کنترلی و حفاظتی، و تست نهایی عملکرد موتور خواهد بود. در این بخش، روش‌های استاندارد تعمیر هر یک از این اجزا به‌صورت کاملاً فنی و تخصصی بررسی خواهد شد.
۱. تعمیر سیم‌پیچی استاتور
یکی از رایج‌ترین مشکلات در الکتروموتورها، سوختن یا آسیب‌دیدگی سیم‌پیچی استاتور است که معمولاً به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- اضافه‌بار بیش از حد و جریان کشی بالا که باعث افزایش دمای سیم‌پیچی و در نهایت تخریب عایق‌های الکتریکی می‌شود.
- اتصال کوتاه بین حلقه‌های سیم‌پیچ که موجب افزایش جریان و سوختگی سریع‌تر سیم‌ها می‌گردد.
- نشتی جریان و کاهش مقاومت عایقی که به دلیل نفوذ رطوبت، آلودگی و یا فرسودگی عایق‌ها اتفاق می‌افتد.
مراحل تعمیر و سیم‌پیچی مجدد استاتور:
۱. خارج کردن سیم‌پیچ‌های آسیب‌دیده:
ابتدا با استفاده از حرارت کنترل‌شده و ابزارهای مکانیکی، سیم‌پیچ‌های سوخته از داخل شیارهای استاتور خارج شده و سطح داخلی هسته استاتور کاملاً تمیز و عاری از هرگونه ذرات فلزی و باقی‌مانده‌های سیم‌های قدیمی می‌شود.
۲. اندازه‌گیری پارامترهای اولیه:
تعداد دور، قطر سیم، نحوه سربندی و زاویه قرارگیری سیم‌ها باید با دقت بالا ثبت شود تا هنگام سیم‌پیچی مجدد، مشخصات الکتریکی موتور دچار تغییر نشود.
3. نصب عایق‌های جدید:
از کاغذهای عایق الکتریکی با تحمل حرارتی مناسب استفاده شده و داخل شیارهای استاتور قرار داده می‌شود تا از تماس مستقیم سیم‌ها با هسته فلزی جلوگیری شود.
۴. سیم‌پیچی مجدد:
سیم‌پیچ‌های جدید مطابق مشخصات فنی موتور و استانداردهای سیم‌پیچی مجدداً داخل شیارها قرار گرفته و محکم تثبیت می‌شوند.
۵. عایق‌بندی و اعمال وارنیش حرارتی:
در این مرحله، از وارنیش‌های عایقی مخصوص با تحمل حرارتی بالا استفاده می‌شود که باعث افزایش استحکام مکانیکی سیم‌پیچ‌ها و جلوگیری از نفوذ رطوبت و آلودگی به داخل موتور خواهد شد.
۶. آزمون‌های الکتریکی:
پس از اتمام سیم‌پیچی، تست مقاومت عایقی با دستگاه میگر، تست امپدانس سیم‌پیچ‌ها و بررسی عدم وجود اتصال کوتاه بین حلقه‌های سیم‌پیچی انجام می‌شود تا از صحت عملکرد آن اطمینان حاصل گردد.
۲. تعویض و روانکاری بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌ها
بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌های موتور نقش بسیار مهمی در کاهش اصطکاک بین شفت و بدنه موتور داشته و خرابی آنها می‌تواند باعث افزایش لرزش، تولید صدای ناهنجار و حتی قفل شدن موتور شود. نشانه‌های خرابی بلبرینگ‌ها شامل افزایش دما در ناحیه بلبرینگ، وجود صدای غیرعادی در هنگام چرخش محور و کاهش روانی حرکت شفت است.
مراحل تعویض بلبرینگ‌ها:
۱. باز کردن درپوش‌های موتور و خارج کردن بلبرینگ‌های معیوب:
با استفاده از ابزارهای مخصوص مانند کشنده بلبرینگ (Bearing Puller) بلبرینگ‌های قدیمی با دقت از شفت موتور جدا می‌شوند.
۲. بررسی وضعیت شفت و محل نشیمن بلبرینگ:
در این مرحله، با دقت سطح شفت موتور و محل قرارگیری بلبرینگ‌ها بررسی شده و در صورت وجود هرگونه خوردگی یا سایش، عملیات سنگ‌زنی یا جایگزینی شفت انجام می‌شود.
۳. نصب بلبرینگ‌های جدید:
با استفاده از ابزار مخصوص، بلبرینگ‌های جدید با دقت بالا روی شفت نصب شده و از اعمال نیروی ضربه‌ای غیرمجاز که باعث آسیب به ساچمه‌های بلبرینگ می‌شود، جلوگیری می‌گردد.
۴. روانکاری مناسب:
برای افزایش طول عمر بلبرینگ‌ها، از گریس‌های مخصوص با تحمل حرارتی و فشار بالا استفاده شده و مقدار مناسب آن اعمال می‌شود.
۵. مونتاژ مجدد و تست عملکرد:
در نهایت، تمامی قطعات موتور مجدداً سرهم شده و تست عملکرد شامل بررسی صدای موتور، میزان لرزش و دمای بلبرینگ‌ها انجام می‌شود.
۳. بررسی و تعویض خازن در موتورهای تک‌فاز
موتورهای تک‌فاز برای راه‌اندازی و حفظ عملکرد خود از خازن‌های استارت و دائم‌کار استفاده می‌کنند که خرابی آنها باعث افت توان، عدم راه‌اندازی یا عملکرد نامنظم موتور می‌شود.
روش تست و تعویض خازن:
۱. اندازه‌گیری ظرفیت خازن با دستگاه تستر خازن: در صورتی که ظرفیت اندازه‌گیری شده کمتر از مقدار نامی درج‌شده بر روی خازن باشد، خازن باید تعویض شود.
۲. بررسی نشانه‌های ظاهری: تغییر شکل فیزیکی، بادکردگی یا نشتی روغن از خازن نشانه‌ای از خرابی آن است.
۳. تعویض خازن معیوب: خازن جدید باید دارای ظرفیت و ولتاژ کاری مشابه نمونه اصلی باشد تا از ایجاد نوسانات الکتریکی در مدار موتور جلوگیری شود.
نکات ایمنی در فرآیند تعمیر الکتروموتورها
به دلیل حساسیت بالای تعمیر الکتروموتو و ارتباط مستقیم آن با برق فشار قوی و قطعات متحرک، رعایت نکات ایمنی در تمامی مراحل تعمیر الزامی است. مهم‌ترین نکات ایمنی عبارتند از:
هنگام کار با مواد عایقی مانند وارنیش حرارتی و رزین‌های عایقی، از دستکش و ماسک مناسب استفاده کنید تا از تماس مستقیم با پوست و استنشاق بخارات سمی جلوگیری شود.
قبل از باز کردن هرگونه قطعه، برق ورودی به موتور را کاملاً قطع کنید تا از خطر برق‌گرفتگی جلوگیری شود.
هنگام انجام تست‌های الکتریکی، از ابزارهای دارای عایق الکتریکی استفاده کرده و ولتاژ‌های بالا را با دقت بررسی کنید.
هنگام تعویض بلبرینگ‌ها، از ابزارهای استاندارد استفاده کرده و از وارد کردن ضربه‌های غیرمجاز به شفت و بلبرینگ خودداری نمایید.
مشاوره قبل از خرید
برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با خرید محصولات می‌توانید با شماره تلفن‌های زیر تماس بگیرید: